Theo Compernolle: "Laat je uren niet wegglippen"

Dit interview is afkomstig uit onze luxe bookazine Vandaag Nog vol energie. 

Neem je regie terug en maak andere keuzes

Een regenachtige zaterdagmiddag. Het ideale moment om eindelijk die overvolle kast eens uit te ruimen. Met goede moed ga je aan de slag, maar al snel stuit je op een vergeten fotoalbum. Ach, wat waren de kinderen toen nog klein … Hé wacht, dat doet je denken aan die zak te kleine kleren. Je loopt even naar zolder om ze te pakken voor een vriendin. Onderweg hoor je de afwasmachine piepen – die eerst even uitruimen dan maar. Wat hangen de planten er trouwens depressief bij, die kunnen wel wat water gebruiken. Maar eerst even dat sms’je lezen: je puberzoon, die bij de kapper zit, maar geen geld bij zich heeft. Of je wat geld naar z’n rekening kunt overmaken. Maar ehm, waar was je nou mee bezig? De planten? De afwasmachine? O ja, die kast! En waar is dat fotoalbum nu weer?

Tijd. Het lijkt alsof we er steeds minder van hebben. Hoewel de dagen al sinds de oude Grieken 24 uur tellen, worden ze gevoelsmatig steeds korter. Tijd is schaars, een luxeartikel in het moderne leven, waarin werk, gezin en sociale activiteiten om het hardst onze aandacht opeisen. Toch dringt de vraag zich op of we daadwerkelijk steeds meer verplichtingen op ons bordje krijgen. Hebben we het nu echt zo druk of denken we dat alleen maar? Natuurlijk, de 24-uurseconomie eist z’n tol, maar daar zijn we toch zelf bij? We kunnen ook meer regie nemen, en andere keuzes maken. Keuzes waarmee we tijd terugwinnen, en daarmee een hoop levensvreugde. En de belangrijkste stap die we moeten zetten, is stoppen met multitasken, zegt Theo Compernolle, neuropsychiater, stressexpert en auteur van het boek Ontketen je brein.

Hoe kom je los van online afleidingen?

Multitasken is iets heel menselijks: elk hersengebied – het geheugen, de motoriek, het zicht – wil eigenlijk de hele dag door beziggehouden worden. Delen die niet gebruikt worden, gaan op zoek naar activiteiten. En waar kunnen ze die beter en sneller vinden dan in onze high tech gadgets? Sinds de opkomst van moderne technologie, van e-mail, sociale media en de smartphone, schakelen we voortdurend van activiteit naar activiteit. Terwijl we de krant lezen, volgen we een WhatsApp-conversatie, als we de avondmaaltijd bereiden, zetten we dat op Facebook. Maar al dat wisselen van bezigheden leidt tot een groot verlies aan concentratie en energie.
 
Na elke afleiding kost het veel tijd om weer terug te keren naar datgene dat je eigenlijk aan het doen was, aldus Compernolle. ‘Om optimaal productief te zijn moet je aandacht op één taak gericht zijn, zeker als het een complexe taak betreft. Wie denkt dat het niet uitmaakt om tijdens het werk dat je gedaan wilt krijgen even de mail te checken, heeft het mis. Het is volslagen inefficiënt.’ Gedeelde aandacht bestaat niet, zegt hij. Ons brein is er niet voor gemaakt. Het enige multitasken dat we wel kunnen, is aan iets anders denken tijdens een routinehandeling waarbij je je verstand op nul kunt zetten. De was vouwen voor de tv, dat zal de meeste mensen wel lukken. Maar een artikel lezen en tussendoor een telefoontje plegen of op Instagram kijken, dat is ‘gegoochel met informatie’ dat bakken tijd en energie kost en je onnauwkeurig maakt. Steeds moet je je oorspronkelijke taak weer op zien te pakken en maar hopen dat je je oude concentratieniveau hervindt. 

De verloren minuten kunnen oplopen tot uren, en allemaal verdwijnen ze in het ‘zwarte gat van multitasking’. Met als gevolg dat gejaagde gevoel dat de tijd je door de vingers glipt.

Leg je telefoon weg

De kern van het probleem is dat we altijd online zijn, zegt Compernolle. ‘Hyperconnectiviteit’ noemt hij dat. ‘We laten ons constant storen, elk trillinkje van onze smartphone leidt ons af. En dat heeft alleen maar nadelen. Je wordt langzamer, je maakt meer fouten. Daarbij brengt de nabijheid van je telefoon het lichaam continu in de alerte fase. Dat leidt tot een permanent hoge spiegel van het stresshormoon cortisol, wat ongezonder is dan de adrenalinestoot van af en toe een stresspiek.’ 

Regelmatig loskoppelen is dus het advies. Van het internet, van sociale media, van onze mailbox. Maar waarom vinden we dat zo moeilijk? Zijn we gewoon ordinaire junkies? In feite wel, meent Compernolle. ‘Wij willen alles, en wel meteen. En dankzij internet krijgen we het ook. De koelkast die je online bestelt, wordt de volgende dag nog bezorgd. Een site moet binnen twee seconden geladen zijn, anders haken we af. Onze behoeften worden steeds sneller bevredigd, en dat werkt verslavend.’ Elk whatsappje, elke like zorgt steeds voor een shotje dopamine, een kick: je bent belangrijk! En op den duur ontstaat het Pavlov-effect, aldus Compernolle. ‘Als je alleen al het geluid van je mailbox hoort, krijg je een shotje dopamine. Zelfs als de inkomende informatie volslagen irrelevant is, kunnen we er ternauwernood afstand van nemen. Maar als je steeds het gevoel hebt achter de feiten aan te lopen, is dat toch wat je moet doen. 

Wie besluit om niet de hele dag, maar drie keer per dag online te gaan, wint een zee aan tijd, én aan kwaliteit. Want multitasking is niet alleen dodelijk voor je efficiëntie, maar ook voor je creativiteit.’

Prikkels, pauzes en productiviteit

Dat verlies aan tijd, kwaliteit en creativiteit heeft alles te maken met de ‘strijd’ tussen ons reflexbrein, denkende brein en archiverende brein. Het reflexbrein reageert op alles wat er in het hier en nu op ons afkomt en wordt in beslag genomen door prikkels en primaire emoties als angst, genot en agressie. Dit deel van onze hersenen is supergevoelig voor de kortstondige shotjes dopamine die multitasken teweegbrengt. 
Daarmee geeft het te weinig ruimte aan het denkende brein, dat reflecteert, logisch, analytisch en creatief denkt, vooruitkijkt en problemen oplost. Maar juist dat reflecterende deel heb je nodig om de groeiende hoeveelheid informatie te selecteren en er zin en betekenis aan te geven. 

En dan is er nog het archiverende brein, dat informatie opslaat in je langetermijngeheugen en nieuwe associatieve verbindingen legt. Om z’n werk te kunnen doen, wacht dit deel van de hersenen altijd op een pauze, op een moment van ontspanning van het denkende brein, al is het maar een paar minuten. En dat is nu juist het probleem, betoogt Compernolle. ‘We zien rustpauzes als verloren tijd die we willen opvullen met kleine taakjes. Mensen denken dat ze efficiënt zijn als ze in een vrije minuut even hun mail wegwerken, maar in feite is dat hersenloos. Want die momenten heb je nodig om weer op te laden, om informatie te verwerken en te ordenen en daarna met hernieuwde energie en concentratie aan de slag te kunnen.

Het nemen van pauzes verhoogt juist je productiviteit.’

Multitasking is dodelijk voor je creativiteit

Homo interruptus 

Door de tijd te nemen creëer je dus tijd. Rust, nietsdoen en ontspanning zijn onmisbaar voor een efficiënte dagindeling. Ze geven het reflecterende brein de kans om de dag eens goed te overdenken. Zonder dat we steeds opschrikken van binnenkomende berichtjes, die onze geest als het ware fragmenteren.

‘Een gefragmenteerde geest, ja, dat is een mooie omschrijving’, zegt Compernolle. ‘Een filmpje kijken hier, een appje sturen daar – je zit het concert in je hoofd nooit uit. Langere tijd ongestoord nadenken of werken zonder interrupties is een luxe geworden.’ In plaats van onze eigen agenda te bepalen, reageren we voortdurend op impulsen van buitenaf. Van Homo Sapiens – de verstandige mens – zijn we Homo Interruptus geworden, aldus de neuropsychiater. ‘Als mensen erin slagen dat te doorbreken, valt er een last van hun schouders. “Ik heb weer tijd!” roepen ze dan. “Voor het eerst sinds jaren heb ik een boek gelezen!” Dat levert voldoening en energie op, op een andere manier dan de kortstondige kick van een inkomend berichtje.’

Doe 1 ding op 1 moment

Lachen & liefhebben 

De oplossing voor de Homo Interruptus ligt in wat Compernolle ‘blockprocessing’ noemt. Schroef het aantal taakwisselingen genadeloos terug, verdeel je werkzaamheden in blokken en zorg dat je ze ongestoord kunt doen. Begin pas aan een nieuwe taak als de vorige af is en neem tussendoor pauzes om te recupereren. Zo krijg je veel meer gedaan in veel minder tijd, lekt er minder energie weg en reken je af met het sluimerende gevoel van altijd tekort te schieten. 

‘Het vergt in het begin enige zelfdiscipline’, beaamt Compernolle, en natuurlijk zijn er altijd kleine of grotere ‘stoorzenders’, zoals kinderen, die je niet zomaar ‘uit’ kunt zetten. ‘Maar als je in staat bent langere perioden van de dag offline te gaan, dan ben je er in feite al. Wat je ermee terugwint, is onverdeelde aandacht, van levensbelang in je werk, maar ook in je relaties. Zelfs de baby in je armen voelt het verschil als jij intussen met je telefoon bezig bent.’ Nee, hij is beslist niet tegen moderne technologie – we hoeven niet terug naar de ganzenveer. ‘Maar we moeten het wel leren gebruiken in ons voordeel en het ons niet de baas laten zijn. Mijn pleidooi voor ontkoppelen en “singletasken” is een manier om grip te krijgen op de tijd. Een pleidooi voor mindful leven, zo je wilt.' 

'Wees met één ding bezig, op één moment, en herover tijd om te ontspannen, te dagdromen, echte gesprekken te voeren, te lachen en lief te hebben.’